Recent drie nieuwe consortia toegevoegd
Drie nieuwe consortia krijgen financiële ondersteuning uit de R&D-regeling voor de Einstein Telescope, net als drie eerder in 2024 gestarte consortia. De R&D-regeling is onderdeel van het Einstein Telescope valorisatieprogramma voor hightech bedrijven, een programma van het Nationaal Groeifonds. De regeling wordt uitgevoerd door de regionale ontwikkelingsmaatschappijen (ROM’s) onder leiding van LIOF. Het doel van de R&D-regeling is om innovatie en versnelde ontwikkeling van nieuwe technologieën voor de Einstein Telescope te realiseren. De zes consortia ontvangen hiervoor gezamenlijk een subsidie van ruim 12 miljoen euro. Gecombineerd met bedrijfsinleg is de totale projectwaarde 14 miljoen euro.

De investeringen versterken de kandidatuur voor de komst van de Einstein Telescope en vergroten het toekomstige verdienvermogen van Nederland”,

stelt Jorg van der Meij, programmamanager valorisatie Einstein Telescope van de Limburgse regionale ontwikkelingsmaatschappij LIOF.

Wetenschap en industrie hebben elkaars kennis en expertise nodig om de baanbrekende technologie, nodig voor de Einstein Telescope, te ontwerpen en te bouwen. Innovaties die bovendien te vermarkten zijn in andere toepassingen. Dat maakt de Einstein Telescope een prachtige kans voor de samenleving als motor voor innovatie en welvaart. Bedrijven zijn dan ook vol enthousiasme om mee te denken en doen aan dit project.“

Minister Bruins van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap is verantwoordelijk minister voor de plannen voor de Einstein Telescope en deze subsidieregeling. Bruins:

Dat 26 Nederlandse hightech bedrijven en kennisinstellingen aan de slag gaan met het ontwikkelen van de technologie die nodig is voor de Einstein Telescope is grote winst. Het gaat om volledig nieuwe kennis en technologie, voorbij de grenzen van wat nu kan. Dat hebben we niet alleen nodig om de Einstein Telescope te kunnen bouwen, maar gaat ons ook technologie en innovaties opleveren die we terug gaan zien in ons dagelijks leven.”

Einstein Telescope, een nieuw venster op het heelal
Einstein Telescope wordt Europa's meest geavanceerde observatorium voor zwaartekrachtgolven, meer dan tien keer gevoeliger dan bestaande observatoria voor zwaartekrachtsgolven. Inmiddels werkt een grote groep Europese onderzoeksinstituten, bedrijven en overheden samen aan dit ambitieuze project. De Nederlandse consortia springen in op een deel van de benodigde technologie. Lees hieronder meer over de 3 onlangs gevormde consortia voor Optica, Thermische deformaties en Vacuümtechnologie.

Consortium Optica
Het hart van de Einstein Telescope is een serie gevoelige spiegels van silicium, 45 cm in doorsnede en zo'n 200 kg zwaar. Deze spiegels moeten extreem glad zijn, 99,999% van het laserlicht weerkaatsen en werken bij cryogene temperaturen tussen 10 en 20 °C boven het absolute nulpunt. Voorganger LIGO gebruikte kleinere en lichtere spiegels van gesmolten siliciumdioxide bij kamertemperatuur.

Het silicium van de Einstein Telescope-spiegels kan cryogene temperaturen aan, maar wereldwijd is er nog weinig ervaring met spiegels van dit materiaal voor zo'n toepassing",

vertelt R&D-manager Boris Landgraf van consortium-penvoerder Cosine innovations. De consortiumpartners gaan verschillende technieken testen om het silicium te superpolijsten en bemonsteren, en testen ook een techniek om kleinere spiegelsegmenten tot één geheel te smeden. De technieken zijn Nederlandse specialismes en hebben ook toepassingen in de sterrenkunde en de halfgeleiderindustrie.

Het consortium bestaat uit Cosine innovations, SRON, VSL, Universiteit Maastricht, NOVA en TNO.

Consortium Thermische deformaties
Om de laserbundels van de Einstein Telescope loepzuiver te krijgen, zijn optische hulpsystemen met honderden spiegels nodig. Die kunnen door kleine temperatuurverschillen iets vervormen. Zulke thermische deformatie vervormt ook de laserbundel en maakt de Einstein Telescope minder nauwkeurig. Het consortium Thermische deformaties ontwikkelt een systeem dat deze effecten meet en corrigeert.

Het gaat om minieme afwijkingen, maar voor de precisie die we willen halen met de Einstein Telescope is elke picometer (miljoenste micrometer) er één teveel", 

zegt programmamanager Wouter Jonker van consortium-penvoerder TNO. Een mogelijke oplossing is een spiegel met vervormbare elementen toevoegen, die ongewenste vervormingen corrigeert.

Naast de vervormbare spiegel ontwikkelen de partners ook machine learning om af te leiden welke van de honderden spiegels er vervormd zijn, en aansturing - voor de correctiespiegel - die zelf nauwelijks warmte opwekt. Jonker:

Dit is een flinke uitdaging, maar wel een met potentieel op spin-offs. Denk aan telescopen om planeten rond andere sterren te zien of lasercommunicatie die ongestoord door de woelige atmosfeer komt."

Het consortium bestaat uit TNO, Sioux Technologies, ATG Engineering, Hoursec, NOVA, Nikhef en DEMCON.

Consortium Vacuümtechnologie
De vacuümbuizen van de Einstein Telescope zijn in totaal 120 kilometer lang en zorgen dat lucht en stof de gevoelige metingen niet verstoren. Ook het metaal van de vacuümbuizen zelf kan verontreinigingen in het vacuüm brengen, zoals stofdeeltjes of waterdamp. Het consortium Vacuümtechnologie ontwikkelt en kwalificeert procedures om buiselementen schoon en op grote schaal te produceren. Het werk bouwt voort op R&D door het Europese deeltjeslab CERN.

Vacuümspecialist Peter van der Heijden (VDL ETG):

Alle processtappen kunnen vervuiling veroorzaken, van walsen, buigen, sluiten en transporteren, tot ondergronds lassen. Wij willen voor al die stappen procedures ontwikkelen die de installatie gegarandeerd schoon opleveren op het hoge cleanroom-niveau ISO-6 en ultrahoog vacuüm van 5 x10-11 mbar." Consortiumpartner TNO test bijvoorbeeld plasma-techniek om ongewenste waterdamp te verwijderen van het metaaloppervlak door behandeling met een heet, geladen gas. Dat kost minder energie dan het traditionele uitstoken waarbij de hele buis wordt verhit.

Een vacuümsysteem van deze omvang is uniek in de wereld: een mooie kans om hier aan bij te mogen dragen",

stelt algemeen directeur Dorus van Leeuwen (VDL KTI). De opgebouwde expertise kunnen we ook toepassen in de steeds grotere en schonere vacuüminstallaties van de halfgeleiderindustrie.

Het consortium bestaat uit: TNO, VDL ETG Technology & Development, VDL KTI, Settels Savenije Group of Companies, SBE en Nikhef.

Nederland, samen met België en Duitsland, in de race voor de Einstein Telescope
De ondergrondse Einstein Telescope wordt Europa’s meest geavanceerde observatorium voor zwaartekrachtsgolven. Daarmee kunnen onderzoekers zwarte gaten horen botsen en kennis opdoen over het vroege heelal. Op meerdere plekken in Europa werken landen aan een voorstel om de Einstein Telescope te mogen bouwen. Overheden in Nederland, België en Duitsland zijn in de race, de grensregio van deze drie landen is een ideale locatie, vanwege de rust, de stabiele bodem en het sterke ecosysteem van kennisinstellingen en hightech bedrijven. In 2026/ 2027 wordt bekend wat de meest geschikte locatie is en waar deze topfaciliteit wordt gebouwd.

Een telescoop van deze grootte is niet alleen een boost voor de wetenschap, maar trekt ook wetenschappers van over de hele wereld aan. Op basis van onderzoek is de verwachting dat elke euro voor de Einstein Telescope 3 tot 4 keer wordt terugverdiend en de telescoop direct en indirect 2.000 banen gaat creëren. Omdat het Nederlands kabinet de telescoop belangrijk vindt zich voor wetenschap, maatschappij en economie heeft zij het realiseren van het project eind vorig jaar tot nationale prioriteit benoemd.