Als Covid-19 en de Oekraïense oorlog iets duidelijk hebben gemaakt dan is het wel dat afhankelijkheid geen goede uitgangspositie is. Daar zijn we mooi klaar mee, want Europa heeft vrijwel geen kritieke aardmetalen, en industriële productie van bijvoorbeeld zonnepanelen, batterijen of windmolens hebben we ook niet heel veel meer in Nederland.

Sleutelposities

Om geen speelbal in de geopolitieke machtsstrijd te worden, moeten we strategisch positie nemen op de pijnpunten van de global challenges, vinden zowel Hendrikse als Rotmans. We moeten oplossingen bedenken voor de grote problemen van de toekomst.

“Er ontstaan nu nieuwe waardenketens en we moeten als Nederland zorgen dat op elementen uit die ketens niemand om ons heen kan,” aldus Hendrikse. Dat doen we volgens hem door ons te richten op control points. Door unieke posities in te nemen op de pijnpunten van de global challenges blijft Nederland relevant. “ASML heeft dat gedaan in de halfgeleiderindustrie, maar dat kunnen we ook op andere vlakken.”

“Ga op de niches in de nieuwe waardenketens zitten,” beaamt Rotmans. “En zet in op systeemtechnologieën. Daar ligt onze kracht.” Het is dan wel nodig om zo’n hele keten aan te pakken.

Blinde vlekken

Kortom, we moeten strategisch en lange termijn gaan denken. Volgens Rotmans zijn we daar dan weer niet zo goed in. “We hebben blinde vlekken waardoor we de wereldproblemen niet onder ogen willen zien. Dit zijn de dingen die we eigenlijk wel weten, maar nu negeren.” De risico’s van de afhankelijkheden waar we nu mee geconfronteerd worden waren eigenlijk allang bekend. “Deze realiteit zien we pas onder ogen als het tot een crisis leidt, zoals nu.”

Strategisch grondstoffenbeleid

Rotmans, die voorstander blijkt te zijn van schoktherapie, schotelt een schrikbeeld voor aan afhankelijkheden: zeldzame aardmetalen, zoals lithium, neodymium en antimoon, worden vooral in China en Afrika gewonnen. Zelfs waterstof gaat ons overleveren aan landen waar we liever niet te afhankelijk van worden. Waterstof maakt daarnaast gebruik van het oude distributienetwerk van de fossiele sector.

Op macroniveau moet er een strategisch grondstoffenbeleid komen; in Europa en ook in Nederland. Dat dit er nog niet is, is volgens hem te wijten aan diezelfde blinde vlekken.

Wie niet autonoom is, moet slim zijn

Hij wijst op de ironie dat we veel van die grondstoffen eigenlijk wel degelijk hebben. Afgedankte computers en mobiele telefoons bevatten veel meer zeldzame aardmetalen dan er uit dezelfde hoeveelheid erts gemijnd kan worden, maar 90 procent van de mobieltjes wordt weggegooid of verbrand. Kortom, we vernietigen strategische metalen die we als continent niet hebben. “Dit is waar technologie een cruciale rol speelt. Het herwinnen van die metalen is namelijk hightech werk.”

Kantelpunt

Het is niet verrassend dat de auteur van ‘Omarm de chaos’, de huidige crises vooral als aanjager van verandering ziet. “Crisis is de noodzakelijke voorwaarde voor systemische verandering. Het is vaak een kantelpunt.” Dat die verandering mogelijk niet helemaal vrijwillig zal komen ziet hij ook: “We moeten nu wel.”

Steeds meer mensen zijn ook bereid om veranderingen af te dwingen. “Ze zijn boos. 2019 was een protestjaar en er is steeds meer roep om actie. Radicale actie.” Het werd hoog tijd, al is transitie volgens hem een evolutionaire revolutie, waaraan iedereen een steentje bijdraagt. “Groot denken, klein doen.”

Eigenlijk is er geen excuus meer om die kleine stapjes niet te nemen, al ziet hij liever een drastische verandering van beleid. Dat is nodig vanwege de turbulente jaren die op ons afkomen.

“Het gaat stormen,” voorspelt Rotmans. “Maar daarna klaart het op. Waarna hij als extra boodschap meegaf: “en als hightech-sector moeten jullie het voortouw nemen”.