Van de microscopen van Antoni van Leeuwenhoek tot de ultramoderne machines van ASML: optische en fotonische technologie zitten in het Nederlandse DNA. Al eeuwenlang speelt Nederland een voortrekkersrol in het meten en begrijpen van de wereld. Maar willen we die koppositie behouden, dan is het oppassen geblazen. Net als op het gebied van zonnepanelen en elektrische auto’s “komt Azië sterk op in de productie van optische componenten”, zegt Wilbert IJzerman, programmaraadslid bij Holland High Tech in het innovatiedomein Optical Systems & Integrated Photonics. Een van de oplossingen is volgens hem: De versnippering van het veld binnen de landsgrenzen tegengaan.
Bron foto: TNO
Dit artikel is onderdeel van een serie die we maken in samenwerking met IO+. Hierin maak je kennis met alle innovatiedomeinen van Holland High Tech. In deze aflevering: het innovatiedomein Optical Systems & Integrated Photonics.
Dat Nederland koploper wil zijn in optica en fotonica wordt momenteel concreet zichtbaar in Eindhoven, waar al een proeffabriek voor de productie van fotonische chips wordt gebouwd. Voor de bouw van deze fabrieken krijgt Nederland 133 miljoen euro van Europa. Met de fabriek moet de fotonica-industrie in Eindhoven en daarbuiten een impuls krijgen om in de toekomst uit te groeien tot een speler van wereldformaat. De fabriek is in 2027 klaar voor gebruik.
Het is niet alleen de investering in deze fabriek die laat zien dat optica en fotonica belangrijke technologieën zijn voor Nederland. Ook op beleidsniveau is dat duidelijk zichtbaar: de Nationale Technologiestrategie wijst optical systems en geïntegreerde fotonica aan als een van de tien prioritaire sleuteltechnologieën. Dit zijn technologieën met stuk voor stuk een sterke basis in Nederland. Ze dragen bij aan het verdienvermogen en helpen maatschappelijke uitdagingen oplossen.
“Geïntegreerde fotonica levert in Nederland enkele honderden miljoenen euro’s aan omzet op. De opticasector zelfs tientallen miljarden,” zegt IJzerman.
‘Alsof er geen lucht is’
Het is niet voor niets dat Nederland groot inzet op juist deze technologieën. IJzerman, naast programmaraadslid ook een ervaren wetenschapper en industrieel R&D-leider bij Signify, legt uit: “Het is een enorm breed domein. Optica en fotonica kom je daadwerkelijk overal tegen. In het werkveld zeggen we weleens: een wereld zonder fotonica is alsof er geen lucht is, je merkt pas hoe essentieel het is als het er niet meer is.”
Vandaag zijn de toepassingen overal. Optica en fotonica zitten in onze verlichting en in de hightechmachines van ASML. Ze helpen boeren monitoren hoe gewassen groeien, artsen beter kijken in het menselijk lichaam via beeldvorming en endoscopie, en spelen zelfs een rol in defensie, bijvoorbeeld in drones die hun omgeving haarscherp in kaart brengen.
De toekomst belooft nog veel meer mogelijkheden. Optica en fotonica kunnen systemen energie-efficiënter maken: een belangrijk punt waar Europa komende jaren op wil inzetten. De integratie van fotonische functies in chips draagt bij aan lagere energieconsumptie in technologieën die normaliter veel stroom verbruiken, zoals AI. “Met geïntegreerde fotonica kunnen we bewerkingen efficiënter uitvoeren.”
Ook nieuwe communicatienetwerken profiteren van nieuwe ontwikkelingen in optica en fotonica: Li-Fi (licht-gebaseerde draadloze communicatie) kan supersnelle internetverbindingen mogelijk maken, en satellietcommunicatie, bijvoorbeeld voor het meten van stikstof in de lucht, ontwikkelt zich verder dankzij optische technologie. Onder meer TNO richt zich hierop.
Concurrentie met Azië: meer samenwerken
Nederland heeft een sterke positie, maar mag niet achteroverleunen. Zeker nu Azië sterk opkomt in de productie van optische componenten is het oppassen geblazen. Net als bij zonnepanelen en elektrische auto’s investeert Zuidoost-Azië momenteel flink in het wegnemen van handelsbelemmeringen, het verbeteren van het ondernemingsklimaat en het stimuleren van de digitale economie. Vooral China’s hightech productiesector, waaronder de optische communicatie-industrie, profiteert hiervan.
Samenwerking binnen de landsgrenzen is essentieel om de concurrentie aan te gaan, stelt IJzerman. Onder meer Holland High Tech speelt een cruciale rol in het Nederlandse optica-ecosysteem door kennisinstellingen, overheden en bedrijven samen te brengen. Optische systemen en geïntegreerde fotonica is een van de innovatiedomeinen binnen de topsector. “Zo staat het stevig op de kaart,” aldus IJzerman.
Holland High Tech ondersteunt daarnaast PhotonicsNL: de Nederlandse vereniging voor fotonica- en opticabedrijven. Strategische programma’s, zoals Photonics and Optical Technologies 2024–2027, stimuleren innovatie en economische groei. Dit programma richt zich op maatschappelijke uitdagingen zoals duurzame energie, precisielandbouw, veerkrachtige productie, defensie en aardobservatie. “Door publiek-private samenwerkingen worden onderzoeksinstellingen, MKB en multinationals verbonden, kennis gedeeld en technologieontwikkeling versneld.”
Ook op het gebied van opleidingen worden krachten gebundeld. Een voorbeeld is volgens IJzerman de MasterPlus Optics & Photonics. Het programma is opgezet door PhotonDelta en Optics Netherlands in samenwerking met de technische universiteiten van Nederland. Studenten volgen extra keuzevakken in optica en fotonica, doen een stage in de industrie en werken aan een afstudeerproject in het vakgebied. Het programma vormt een talentpijplijn voor de optica- en fotonica-industrie, een belangrijke motor voor de Nederlandse economie.
Eén grote stad
Kortom: “Nederland moet vooral vasthouden aan die mentaliteit van samenwerking”, zegt IJzerman tot slot. “Ons land is te klein om alles versnipperd aan te pakken. We moeten onszelf zien als één grote stad: dat is de enige manier om echt een verschil te maken op het internationale speelveld.”
Overige artikelen uit deze serie:
