In 2050 wil Nederland volledig circulair zijn. Dat betekent zuinig en slim omgaan met grondstoffen en producten. Het is echter allesbehalve vanzelfsprekend dat we ons doel gaan halen. Om het materiaalgebruik in Nederland te beperken moeten we nog flink aan de slag, vooral ook in de hightechsector. Hans van der Weijde, programmaraadslid bij Holland High Tech voor het innovatiedomein Circulaire Economie: “In de de metaalsector bijvoorbeeld gaat het al de goede kant op. In de hightechwereld valt er nog veel te winnen.”
Dit artikel is onderdeel van een serie die we maken in samenwerking met IO+. Hierin maak je kennis met alle innovatiedomeinen van Holland High Tech. In deze aflevering: het innovatiedomein Circulaire Economie. Het eerste artikel in deze reeks, over het het innovatiedomein Quantum Technologies vind je hier en het tweede artikel over Semiconductor Technologies kun je hier teruglezen.
Onze leefomgeving staat onder druk. De aarde warmt op en de biodiversiteit holt achteruit. Een belangrijke oorzaak: het intensieve gebruik van grondstoffen voor producten, energie en voedsel. Kortom: een circulaire economie is een must geworden.
Hoog tijd dus om die circulariteit prioriteit te geven. Toch is internationaal gezien de circulaire economie in Nederland relatief klein: de activiteiten leveren slechts 1% van het bbp op, terwijl het EU-gemiddelde rond 2,1% ligt. Alleen in Griekenland is het aandeel nog lager, met 0,5%.
Werk aan de winkel
In 2050 wil Nederland volledig circulair zijn. Met het Nationaal Programma Circulaire Economie 2023-2030 stelt de Nederlandse overheid maatregelen op voor specifieke productgroepen, zoals meubels, plastic verpakkingen en textiel. Ook Europa stelt ambitieuze doelen. Met de Critical Raw Materials Act wil de Europese Commissie overmatig grondstoffengebruik terugdringen en meer recycling afdwingen. Voor de Nederlandse hightechsector betekent dit bijvoorbeeld dat we kritieke materialen uit e‑afval, zoals zeldzame metalen in chips en batterijen, veel efficiënter moeten terugwinnen.
Metalen worden goed gerecycled
Sommige sectoren in Nederland zijn verder dan andere. Metalen worden al goed gerecycled, weet Van der Weijde, die naast programmaraadslid bij Holland High Tech, R&D-programmadirecteur is bij Tata Steel Nederland. Zo werd in 2024 83% van alle metalen drankverpakkingen die in Nederland op de markt kwamen, ook weer ingezameld. Een ander voorbeeld: “Laatst was ik nog op bezoek bij aluminiumschrootbedrijf Myne. Zij sorteren aluminium met behulp van een AI-gestuurde hightechinstallatie, zodat materialen op den duur weer hergebruikt kunnen worden. Fantastisch om te zien.”
Een wereld te winnen in de hightechsector
In de hightechwereld valt er echter nog een wereld te winnen. Op allerlei verschillende fronten moeten we aan de slag, ziet Van der Weijde. “Bij een circulaire economie denken veel mensen meteen aan recycling”, zegt hij. “Maar dat is eigenlijk maar een klein stukje van het verhaal. Circulair betekent veel meer. Voordat je iets maakt, moet je je afvragen: kan dit product gemaakt worden met minder materiaal? Kunnen we biomaterialen of gerecycled materiaal gebruiken? Kunnen we het product robuuster maken zodat het langer meegaat? Pas als iets écht niet meer te gebruiken is, komt recyclen in beeld.”
Kijken we naar de hightechsector, dan zien we dat het nu bijvoorbeeld nog heel normaal is om een iPhone maar drie jaar te gebruiken en dan te vervangen. “Producten als smartphones gaan vaak maar een paar jaar mee, terwijl er veel kostbare materialen in zitten”, licht Van der Weijde toe. In Nederland wordt slechts 14% van de oude mobiele telefoons gerecycled, terwijl er naar schatting 27 miljoen ongebruikte exemplaren in huishoudens liggen. Dat moet en kan anders.
Het Nederlandse beleid sluit nog onvoldoende aan bij de ambities voor een circulaire economie. Zo worden veel materialen die geschikt zijn voor hergebruik nog steeds juridisch als afval aangemerkt. Denk aan bouw- en sloopresten, gerecycled plastic of teruggewonnen metalen. Daardoor gelden strenge afvalregels, met extra vergunningen, transportbeperkingen en administratieve lasten. Dit belemmert de inzet van deze waardevolle secundaire grondstoffen in nieuwe productieprocessen en maakt circulaire initiatieven onnodig ingewikkeld en kostbaar, zo ook in de hightechsector.
Concurrentievoordeel
Hightechbedrijven die nu investeren in circulariteit, bouwen een concurrentievoordeel op voor de komende decennia. ASML richt zich bijvoorbeeld op modules van lithografiemachines die langer meegaan en eenvoudiger onderhouden kunnen worden. 95% van alle lithografiesystemen die in de afgelopen 30 jaar zijn verkocht zijn nog actief zijn, mede omdat systemen gerepareerd, refurbished en opnieuw ingezet worden. Ook digitalisering speelt een sleutelrol in de circulaire transitie van de hightechsector. Zo werkt Philips aan digitale productpaspoorten voor medische apparatuur, waarmee het hergebruik, onderhoud en recycling van apparaten veel beter kan worden gevolgd en georganiseerd. Philips is sowieso al sinds 1989 actief in het refurbishen van medische apparatuur.
De rol van Holland High Tech
Binnen Holland High Tech werken bedrijven, kennisinstellingen en overheid veel samen om productieprocessen duurzamer te maken. Volgens Van der Weijde is het cruciaal dat Holland High Tech circulaire economie als innovatiedomein heeft opgenomen. Hij heeft een duidelijke missie binnen Holland High Tech als programmaraadslid: “andere projecten en strategische programma’s actief aanmoedigen om circulariteit in hun werk te integreren.”
Een voorbeeld van een programma van Holland High Tech is High Tech Materials. Het programma omvat een breed scala aan materiaalklassen, van “gewone” constructiematerialen tot nieuwe materialen voor hightech toepassingen. Hierbij is de circulariteit van materialen een van de pijlers.
Holland High Tech werkt bovendien nauw samen met de Kennis en Innovatie Agenda Circulaire Economie (KIA-CE) om innovatie in de circulaire economie te stimuleren. Zo werd er dit jaar weer een subsidie geopend en gedeeld in het netwerk van Holland High Tech, voor de ontwikkeling van circulaire producten, diensten en processen in de maakindustrie, bouw & infrastructuur en consumptiegoederen, met in totaal €2,5 miljoen beschikbaar.
Dé kwaliteit van Nederland: systeemintegratie
De komende jaren is het zaak dat Nederland zich gaat focussen op waar ze altijd goed in is geweest: systeemintegratie, aldus Van der Weijde. Daarachter gaat een wereld aan maakindustrie schuil, en een brede kennisinfrastructuur. “In de hightech blinken we hier al in uit. Neem bijvoorbeeld ASML, een wereldtopper die allerlei onderdelen en technologieën samenbrengt.” ASML heeft duurzaamheid en circulariteit nadrukkelijk als speerpunten benoemd, met duidelijke doelstellingen om CO₂-uitstoot en grondstoffenverbruik flink te verlagen.
“Ook op het gebied van circulariteit kunnen we met systeemintegratie het verschil maken. Nederland heeft hierin een uitstekende startpositie”, besluit Van der Weijde.
