Kunstmatige intelligentie toepassen bij productieprocessen biedt zoveel voordelen dat die bijna voor het oprapen liggen: minimaliseren van set-uptijden, optimaliseren van productieschema’s en afwijkingen signaleren in de procesgang om problemen vroegtijdig aan te kunnen pakken. Het zijn maar drie voorbeelden die Ivo Adan, hoogleraar Manufacturing Networks aan de TU Eindhoven tijdens de Visie & Ambitie Sessie aanhaalt. Het gaat dan niet alleen om het gebruik van natuurlijke taalmodellen (large language models), die de afgelopen tijd zo bekend zijn geworden door de populariteit van ChatGPT. Ook de klassiekere vormen van AI als beslisbomen en evolutionaire algoritmen kunnen helpen bedrijfsprocessen efficiënter te laten verlopen.

Die verbeterslag is hard nodig. We krijgen niet alleen steeds meer te maken met ingewikkelder apparaten, maar ook de methoden om die apparaten te ontwikkelen en produceren worden steeds ingewikkelder, stelt Jacco Wesselius, Business Director Embedded Systems Innovation bij TNO-ESI. “We integreren systemen tot een ‘system of systems’ en daarmee neemt de complexiteit toe. We zijn goed in het bouwen van apparaten, die tot de beste van de wereld behoren. Maar de rest van de wereld zit niet stil,” waarschuwt hij. Om de concurrentie voor te blijven, moet er dus een versnelling in innovatie komen. Alleen meer mensen inzetten, biedt geen oplossing, al was het maar omdat het lastig is voldoende talent te vinden. AI kan daar een rol spelen, bijvoorbeeld om te komen tot een efficiëntere systeemontwikkeling. “Als we zeggen dat over tien jaar de productiviteit in engineering minimaal moet verdubbelen, hoe doe je dat?”, houdt Wesselius zijn publiek voor. “Dan moet je denken aan digital engineering assistants. Assistenten die de engineer helpen om zijn of haar werk efficiënter en effectiever te doen.”

Veranderende rol van engineers

Wesselius laat aan de hand van verschillende projecten zien hoe de werkzaamheden van engineers vereenvoudigd kunnen worden, zodat uiteindelijk ook mensen met minder diepgaande kennis – citizen engineers en citizen code-onderhouders – een deel van het werk van de specialisten kunnen overnemen. “Dat iedereen straks een waverscanner kan bouwen met ChatGPT, dat geloof ik nog even niet. Maar dat je daar grote stappen in kunt maken? Absoluut!” Het betekent wel dat engineers in het bedrijf bereid zijn hun werkwijze aan te passen zodat zij met de nieuwe technologie om te kunnen gaan. Ook moeten in de organisatie de nieuwe rollen van citizen developers goed worden ingebed. Zeker voor kleine en middelgrote bedrijven (MKB) biedt de inzet van tools als ChatGPT kansen om mensen zonder diepgaande programmeerkennis software te laten bouwen en hun eigen AI-oplossingen te ontwikkelen.

Data op orde

 Wil de aanpak met AI succesvol zijn, moeten er wel voldoende goede gegevens over de productieprocessen beschikbaar zijn. Daar gaat het nog vaak mis. “Hoe mooi zou het zijn als we een eenvoudig te implementeren data-infrastructuur zouden kunnen uitrollen in de fabriek”, verzucht een van de deelnemers tijdens de brainstormsessies. Veel productieapparatuur is nog behoorlijk gesloten en als ze al open zijn, produceren ze vaak data in een onbruikbare vorm. ‘Hoe maak je van die data nou informatie?’ en ‘Hoe koppel je het allemaal aan elkaar?’ zijn actuele vragen bij veel MKB-bedrijven. Standaarden ontwikkelen is een goed antwoord daarop, maar makkelijker gezegd dan gedaan. Want hoe begin je daaraan? Moet dat een wereldwijd initiatief zijn, dat erg lang duurt, of heeft het meer zin om dichter bij huis snel te schakelen met een beperkt aantal bedrijven? Vragen waar geen pasklaar antwoord op is te geven.

Hulp bij investeringen

Innovatie vergt grote investeringen, zeker voor MKB-bedrijven. Meer samenwerken en gebruik maken van de beschikbare subsidieregelingen, kan helpen die hobbels te nemen. Gerard van der Zon, operationeel directeur van Holland High Tech (HHT), wijst op interessante samenwerkings- en financieringsmogelijkheden zoals KIEM HighTech die samen met Regieorgaan SIA is uitgeschreven, de HTSM-call die samen met NWO is uitgeschreven en de (nieuwe!) MKB-call die in december opent. Ook komt er in 2025 een Open Call voor bedrijven op zoek naar cofinanciering van hun innovatieproject. Meer informatie is altijd op deze website te vinden.

De deelnemers aan de brainstormsessies zien ook voordelen voor MKB-bedrijven om samen te werken op innovatiegebied om zo de kosten te kunnen verdelen. Brancheverenigingen kunnen helpen om dergelijke samenwerkingsprojecten op te zetten en te begeleiden.

Beleg verantwoordelijkheid voor AI-implementatie

Innoveren is een belangrijke stap om de concurrentie voor te blijven, maar nog belangrijker is om de resultaten van pilotprojecten uiteindelijk succesvol toe te passen. Adan werkt vanuit de TU Eindhoven veel samen met het bedrijfsleven om in de praktijk onderzoek te doen naar de uitdagingen bij het implementeren van AI-toepassingen. Zo werkten een reeks aan PhD-studenten al oplossingen voor verschillende grote en kleinere bedrijven uit. Helaas blijft het vaak bij een proof-of-concept. “Dan ontwikkelen de studenten heel mooie ideeën, ze laten zien dat het werkt, maar uiteindelijk worden ze toch vaak niet geïmplementeerd”, constateert hij. Hij ziet vele redenen voor het uitblijven van succes. Vaak komt het neer op het ontbreken van de capaciteit om het project door te zetten, of er zijn organisatorische redenen. Deze problemen ontstaan doordat de organisatie de verantwoordelijkheid voor het totale project niet goed heeft belegd, constateren verschillende deelnemers tijdens de discussie. Er moet iemand worden aangesteld, een ‘systeemdenker’ die zowel IT als operationele technologie begrijpt en AI-projecten kan overzien.

AI biedt dus veel kansen voor de hightech-sector, maar het is nog niet zo eenvoudig om de mogelijkheden in praktijk tot een succes te maken. Samenwerken met andere bedrijven en op zoek gaan naar financieringsinstrumenten helpt om het pad daarheen te effenen. Een eerste opdracht is echter om binnen de eigen organisatie het draagvlak en de continuïteit van de veranderingen goed te regelen.

De Visie & Ambitie Sessies

De wereld van innovatie en hightech is vol op in beweging en Nederland staat voor grote uitdagingen en kansen. Als Holland High Tech, topsector High Tech Systemen & Materialen, kijken wij naar de toekomst: naar de transities, de innovaties die daaraan bijdragen en de kansen voor onze sector. Onze Visie & Ambities Sessies staan letterlijk voor ‘stimuleren van innovatie’. Samen met de leiders in de hightech en innovatie pakken we de grote maatschappelijke uitdagingen aan. Dit doen we per regio. Zo vergroten we samen de impact van innovatie. 

Foto's Visie & Ambitie Sessie ZUID