Nederland staat wereldwijd aan de top als het gaat om halfgeleidertechnologie. Dankzij bedrijven als ASML, NXP en een sterke kenniseconomie staat ons land vooraan in de chipindustrie. Maar die positie staat onder druk, waarschuwt minister van Economische Zaken Dirk Beljaarts in een Kamerbrief van 27 mei. Internationale concurrentie neemt toe, geopolitieke spanningen groeien en andere landen investeren miljarden om hun eigen chipindustrie uit te bouwen. De boodschap van de minister is duidelijk: Nederland moet versneld investeren om niet achterop te raken.
Chips als strategische spil
Halfgeleiders zijn onmisbaar voor vrijwel alle moderne technologie: van elektrische auto's en medische apparatuur tot kunstmatige intelligentie en defensiesystemen. Tegelijkertijd is de productie van chips complex, duur en sterk geconcentreerd in een handvol landen. Nederland speelt hierin een sleutelrol, met hightech toeleveranciers, chipdesigners en wereldleiders in chipmachines. Maar volgens Beljaarts worden we te afhankelijk van anderen voor cruciale schakels in de waardeketen. “Zonder extra inzet kan onze R&D-positie, ons verdienvermogen en onze economische weerbaarheid onder druk komen te staan.”
Beethoven als fundament
Een belangrijke stap in de goede richting is het project Beethoven, waarin Rijk, regio en sector samen €2,51 miljard investeren om het vestigingsklimaat voor de halfgeleiderindustrie te versterken. Centraal daarin staat de Brainportregio, waar onder andere ASML, de High Tech Campus en Brainport Industries Campus (BIC) zijn gevestigd. “De groei van deze sector vereist tienduizenden extra woningen, betere bereikbaarheid en fors meer technisch talent,” aldus Beljaarts. Tot 2030 moeten er 62.000 woningen bijkomen in de regio Eindhoven, en wordt fors geïnvesteerd in infrastructuur en openbaar vervoer.
Ook aan de talentkant wordt gewerkt: er is een versterkingsplan opgezet dat moet leiden tot 38.000 extra technisch opgeleide mensen op mbo-, hbo- en wo-niveau. Alleen al tot 2030 is hiervoor €450 miljoen beschikbaar, met daarna een structurele bijdrage van €80 miljoen per jaar. Dit moet ook leiden tot betere samenwerking tussen onderwijsinstellingen en bedrijven, zoals in Brainport, Twente, Zuid-Holland en Noord-Nederland.
Europa wakker schudden
De urgentie reikt verder dan Nederland. Samen met acht andere EU-lidstaten heeft Beljaarts de Europese Semicon Coalition opgericht om sneller en daadkrachtiger op te treden. “We kunnen niet wachten op nieuw beleid van de Europese Commissie,” stelt de minister. “We moeten nu handelen.” Nederland neemt hierin het voortouw en wil zich inzetten voor twee doelen: het versterken van de onmisbaarheid van Europa in de wereldwijde waardeketen (denk aan de unieke ASML-technologie), en het uitbreiden van de productiecapaciteit op Europees grondgebied. Dat laatste is cruciaal, want momenteel komt slechts zo’n 10 procent van de chipomzet uit Europa.
Een ander belangrijk initiatief is IPCEI-AST, een pan-Europees innovatieprogramma voor geavanceerde chiptechnologieën. Nederland coördineert de verkenning hiervan en verkent tegelijkertijd hoe een eventuele deelname gefinancierd kan worden.
Internationale samenwerking en veiligheidsmaatregelen
Omdat Europa nooit alle schakels in de keten in huis zal hebben, zoekt Nederland ook nadrukkelijk de samenwerking met landen als Zuid-Korea, Japan, Taiwan en de Verenigde Staten. Zo zijn er recent partnerschappen gesloten op het gebied van innovatie, talent en kennisuitwisseling, waaronder een Memorandum of Understanding (MoU) met Zuid-Korea en Singapore en talentprogramma’s met India.
Tegelijkertijd is de veiligheid een punt van zorg. Sinds september 2023 gelden in Nederland strengere exportregels voor geavanceerde chipproductieapparatuur, vanwege de mogelijke militaire toepassingen ervan. “Deze technologieën mogen niet ongecontroleerd in verkeerde handen vallen,” aldus Beljaarts. De exportmaatregelen zijn intussen verder aangescherpt.
Nationale innovatiekracht versterken
Ook nationaal staan er nieuwe stappen op stapel. Zo heeft een breed consortium van 64 bedrijven uit de chipsector het innovatieprogramma ChipNL aangeboden. Dit programma, goed voor een private bijdrage van €315 miljoen, richt zich op chipdesign, advanced packaging en productieapparatuur – drie Nederlandse specialiteiten. Voor uitvoering is nu ook cofinanciering van het Rijk nodig. De minister laat het voorstel op dit moment beoordelen op uitvoerbaarheid, maar benadrukt de urgentie van snelle besluitvorming.
Daarnaast is er nauwe samenwerking met Defensie, die halfgeleiders beschouwt als cruciale technologie voor toekomstbestendige krijgsmachten. Slimme sensoren, quantumtechnologie, en AI – allemaal zijn ze afhankelijk van geavanceerde chips. Door in deze technologie te blijven investeren, kan Nederland zijn voorsprong behouden én een bijdrage leveren aan Europese defensie-ambities.
Sectoragenda in de maak
Om al deze initiatieven in goede banen te leiden, is begin 2025 de Semicon Board Nederland opgericht, een raadgevend platform met vertegenwoordigers van topbedrijven (ASML, NXP, VDL), kennisinstellingen en betrokken ministeries. Gezamenlijk wordt gewerkt aan een sectoragenda die het fundament moet leggen voor een concurrerende en duurzame halfgeleiderindustrie richting 2035.
Minister Beljaarts besluit zijn brief met een duidelijke waarschuwing én belofte: “Het behoud van onze toppositie is allerminst vanzelfsprekend. Maar als we nu doorpakken, kunnen we ons verdienvermogen, onze strategische autonomie en onze weerbaarheid veiligstellen.”
